تاریخ طرح هدفمندسازی نان در ایران محمدرضا خو.اجه
مروری بر تاریخ اصلاحات در نان ایران :
علت شکست طرحهای دولتی در زمینه نان چیست؟
طبق مصوبه دولت در سال ۱۳۸3 قرار بود
وزارت بازرگانی طرحی برای هدفمند کردن یارانه گندم -آرد -نان و حذف سوبسید فراهم سازد و تنوع نرخ ارد در کشور را حذف( آرد کیسه 33 تومانی – 45 تومانی -160 تومانی) وآن را یکسان سازی نماید و مقدمات لازم برای عرضه انواع نان بصورت آزاد وبراساس قیمت تمام شده را فراهم کرده و آموزش برای نانوایان را فعال سازد واز رادیو تلوزیون برای اموزش نحوه مصرف نان توسط مردم کمک گیرد و نانوایان را از غیر متمرکز به متمرکز (طرح برند سازی و تاسیس فروشگاههای زنجیره ای) تبدیل سازد و بجای ارد خمیر بین نانوایان توزیع نماید و بجای تنور دوار معمولی تنورهای حرارت غیر مستقیم را ترویج کند و بجای نان سنتی نان صنعتی را تبلیغ سازد ولی در هیچ مورد موفق نبود! چون طرحهایش توسط کارشناسان علوم سیاسی -کامپیوتر واقتصاد تدوین شده بود. و قرار بود تا پایان سال۱۳۹۴ حدود ۴۰٪ نانهای ایران صنعتی شوند ولی ۴٪ هم نشد! چون ایرانیان دوست دارند تا صبح نان راداخل شیر –ظهر داخل آب دوغ –شب داخل آب گوشت ترید کنند و بخورند ولی نان صنعتی نمی توانست انتظارات آنان رابراورده سازد .
اروپائیها از میزان نان خوردن ایرانیها شگفت زده بودند تاجائی که ویلز در کتاب تاریخ نان میگوید:
من پسری را دیدم که بیش از 6 کیلو گرم نان را با 12 عدد تخم مرغ آب پز خورد!
در آغاز قرن 20 میلادی جیره نان هرنفر روزانه حدود یک کیلو گرم نان بود.
بطوری که بخشی از دستمزد کارگران یک کارخانه نقدا وبقیه بانان پرداخت میشد. داخل تمام کارخانه های ایرانی حدود ۲۰ دستگاه تنور گلی نصب شده بود و سه شیف نان می پخت. وبه هر نفر حداقل ۱۰ قرص در روز تحویل می داد.
متوسط مصرف نان روزانه : حدود 700 گرم ( حدود ۵ قرص نان تافتون)
متوسط مصرف نان ماهانه : حدود 21کیلوگرم ( حدود ۱۵۰ قرص نان )
مصرف سالانه حدود 250 کیلو گرم
مصرف نان روزانه یک خدمه حدود یک ونیم کیلوگرم بود!
مصرف نان درسال 1380 از 700 گرم در روز به 450 گرم ودر سال 1400 به حدود 300 گرم تنزل یافته است هرچند رد مناطق محروم وسنتی همچنان امار مصرف نان بالاست طبق اماری که در سال 1380 توسط وزیر بهداشت ایران داد ه شده هراروپایی سالانه حدود 70 کیلو نان می خورد ولی هر ایرانی 210 کیلو!
سال ۱۳۱۶ :
اولین اقدام جدی دولت در ایران برای ایجاد اصلاحات در پخت نان سال ۱۳۱۶ بوقوع پیوست ومحمود جم نخست وزیر وقت دستگاهی از مجارستان وارد نمود ولی چون نان تولیدی با سلیقه وفرهنگ ایرانی انطباق نداشت شکست خورد وتعطیل شد وهنوز بقایای این دستگاه در خیابان دماوند تهران بجا مانده است !
سال ۱۳۲۰:
یک آمریکایی به نام شرایدون ریاست اداره غله ایران را به عهده گرفت ویک نانواخانه مرکزی در سیلوی تهران تاسیس کرد که فقط نان ۸۰۰ گرمی تولید می کرد که معروف بود به نان آجری یا نان سیلو ! چون اندازه وابعاد آن شبیه آجر بود !
او همه نانوایان سطح شهر را تعطیل کرد وهمه را موظف نمود این نان رادر نانوایی خود بفروشند ولی هنوز چند ماهی نگذشته بود که مخالفت عموی را برانگیخت وبه دلیل عدم همخوانی با ذائقه وسلیقه مردم باعث شد تا مردم مجددا به طرف نان تافتون وسنگک بروند و موضوع در مجلس مطرح ودستور تعطیلی آن صادر شد .
سال ۱۳۲۱ :
وقتی در سال ۱۳۲۱ آقای قوام از مجلس رای گرفت ونخست وزیر ایران شد خبرنگاری ازاو پرسید برنامه های شما برای رشد اقتصادی واچتماعی کشور چیست ؟
نخست وزیر تکه نانی را ازروی میزش برمی دارد ومی گوید: اگر من بتوانم نان مردم رادرست کنم همه چیز رادرست کرده ام!
اودراین اظهار نظر ساده پیام مهمی به جهان مخابره کرد. واهمیت استراتژیک نان درزندگی مردم را گوشزد نمود وقتی یک اروپائی سالی ۷۰ کیلو نان بخورد ویک ایرانی سالی ۲۱۰ کیلو ! بیشتر به عمق موضوع پی می برید که نان وگندم چه بازاری درایران دارد .
سال ۱۳۳۶ :
مشکل تولید وپخت نان همچنان ادامه داشت تا این که چند سال بعد در سال ۱۳۳۶ در زمان نخست وزیری اقبال مجداا طرح تولید نان حجیم در کشور مطرح ومقرر شد چانه ۸۰۰ گرمی سال ۱۳۲۰ به ۵۰۰ گرم تبدیل و پخته شود ونانوایان در شهر به عاملین فروش نان تبدیل شدند نه تولید کننده ! ولی این طرح نیز به دلیل عدم انطباق با فرهنگ ملی وکیلوئی بودن تصمیمات اتخاذ شده شکست خورد
سال ۱۳۴۶ :
آذرماه سال ۱۳۴۶ در زمان محمد رضا شاه نیز اولین اجلاس نان در ایران تحت عنوان : سمینار بررسی مسائل غله ونان در تهران تشکیل و چند مصوبه مهم داشت ازجمله :
1-به منظور جلوگیری از آلودگی میکربی وشیمیائی خمیر ؛ باید از ماشین خمیر بجای دست استفاده شود
2-تاسیس مجتمع نان : نانوائیهای فعلی باید مکانیزه شده وبه واحدهای بزرگتر تبدیل شوند تا از نظر بهداشتی بهتر کنترل شوند.
3 – حرارت غیر مستقیم: به منظور جلوگیری از آلودگی نانها به ذرات نفت و گازوئیل بهتر است سیستم حرارتی تنور غیر مستقیم شود ودر صورت امکان مشعلهای گازوئیلی گاز سوز شوند
4-اقدامات لازم برای تربیت واموزش پرسنل فنی جهت خمیر گیری وپخت نان صورت پذیرد
5- هرسال سمینارهای تخصصی برای آشنایی با جنبه های مختلف آرد ونا ن برگزار گردد.
سال ۱۳۵۰ مجددا طرح تبدیل نان سنتی به صنعتی! مطرح و۱۲ کارخانه از آلمان خریداری شد که نانهایی شبیه بربری می پختند ولی چون استقبالی از آنها نشد همزمان با پیروزی انقلاب تعطیل شدند که یکی از این تنورهای تونلی در اکادمی ملی نان خیابان قزوین موجود است.
سال ۱۳۵۴ دوباره برخی افراد غیر کارشناس به فکر اصلاح نان کشور افتادند و تعدادی خط تولید نان صنعتی وارد کشور کردند که در مکانهای زیر نیز نصب شد 1- خیابان دماوند 2- امیر اباد شمالی مکان فعلی دانشگاه جامع علمی کاربردی 3- میدان شوش 4-نازی اباد تهران سه راه نان ماشینی 5- داخل سیلوی تهران 6- کنار سلوی تهران محل فعلی مرکز غذا -صنعت -سلامت و... که دستگاههای قول پیکر نان صنعتی را نصب نمودند و این بار هم شکست خورد و سرمایه ملی را با ندانم کاری این به اصطلاح کارشناسان (که در اغاز قرن 1400 نیز ظهور کرده اند!) نابود کردند.!
سال ۱۳۷۳ :
شهریور سال ۱۳۷۳ اولین اجلاس تخصصی نان بعد از انقلاب برگزار شد که قطعنامه آن ۳۲ بند داشت که اهم آن عبارتند از :
بند۱۰ : نان مصرفی مردم از سنتی تا صنعتی باید ضمن تنوع با ذایقه وسلیقه مردم همخوانی داشته وارزش غذایی داشته باشد.
بند ۱۱ : نانهای مسطح باید حذف وبه به حجیم ونیمه حجیم .تبدیل شوند.
بند ۲۲ : برای ارتقا کیفیت نان باید: نیروهای جوان وماهر تربیت شوند – دوره های آموزشی برای پرسنل شاغل در صنعت ارد ونان فعال گردد—شیوه صحیح خرید ونگهداری نان از طریق رادیو وتلوزیون به مردم آموزش داد ه شود.
بند ۲۳: پروژه های تحقیقاتی در زمینه بهبود کیفی ارد ونان اجرا گردد.
سال ۱۳۷۸ : سال اصلاح الگوی مصرف از سوی رهبر انقلاب مطرح و مقرر شد مسولان کشور برنامه های لازم برای حذف ضایعات ۳۰ درصدی نان را اتخاذ نمایند . که متعاقب آن سازمانی به نام m.b.g مخفف گروه نان مشهد به همت جمعی از افراد از جمله: دکتر راوری -پزشکی - و آقای قالیباف رئیس فعلی مجلس وعضو سابق سپاه مشهد تاسیس شد وتحقیقی سه ساله راجع به علل بروز ضایعات نان وراههای بهینه سازی آن انجام شد ومشخص شد که علل بالا بودن ضایعات نان در ایران سه چیز است:
۱-بی ثباتی کیفیت گندم و ارد
- بالا بودن ساعات کار وپایین بودن دستمزد کارگران نانوایی
3-تعلل دولت در نرخ دهی سالیانه و زیان ده شدن نانوائیها.
قرار بود نتیجه این تحقیق ملی به سمع سران سه قوه برسد و سوبسید ارد ونان حذف گردد تا رقابت بین نانوایان تشدید وضایعات حذف و کیفیت نان بهبود یابد که متاسفانه اجرایی نشد!
سال :۱۳80 :
طرح بهینه سازی نانهای سنتی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به همت دکتر تقدیسی رئیس وقت دانشکده بهداشت و استاد محمدرضا خواجه کلید خورد. وآغاز تحول بزرگی در حوزه نانهای سنتی کشورشد. ولی طولی نکشید که به دلیل مانع تراشیها ی کمیته بهره وری ! دانشگاه در پایان سال ۱۳۸۰ به تعطیلی کشیده شد وعملا نشان داد که سیستم های دولتی مکان مناسبی برای تحول و تغییر در حیطه نان نیست ودانشگاه نمی تواند مکان مناسبی برای اصلاح کیفیت نان در جامعه باشند! چون همه چیز با پول سنجیده می شود. و سیستم مزایده !
با تعطیلی این مرکز آموزشی ادامه پروژه در سطح شهر اصفهان با تاسیس مرکز آموزشی – پژوهشی نان خواجه اصفهان در خیابان کاوه ادامه یافت ومنشا تربیت عملی ونظری صدها نانوای جوان شد ونانوایان زیادی را از سراسر کشور تحت پوشش آموزشهای حضوری وغیر حضوری (کالج آموزشی نان ایران ) تعلیم داد .
سال ۱۳۸۳ :
طرح ساماندهی گندم –ارد ونان در تاریخ ۱۳/۴/ ۱۳۸۳ به شماره ۱۱۸۶۳ با ۲۷ ماده به تصویب هیئت وزیران رسید که مهمترین مصوبات ان عبارتند از :
1- طرح تجمیع نانویان سنتی ماده ۱۲
2- طرح توزیع خمیر منجمد بجای آرد بین نانوایان ماده ۱۳
3- طرح تبدیل تنورهای معمولی به حرارت غیر مستقیم ماده ۱۴ و۱۸
4- طرح تولید نان صنعتی ماده ۱۳
بود که همگی به شکست انجامید چون فرایند طراحی و اجرا آن کارشناسی ومنطبق برنیاز جامعه -مهندسی خمیر - سلیقه ملی وجامعه شناسی نانوایان نبود. وامروز بعد از 20 سال شاهد نابودی بودجه ملی دراین طرح دولتی هستیم واز ۵۰ کارخانه تاسیس شده فقط ۵ کارخانه درحال فعالیت است ان هم با نصف ظرفیتد ومشکل فروش نان وبقیه تعطیل اند.
دولت قول داد که از نان صنعتی حمایت کند ونان دانشگاهها- پادگانها-پالایشگاهها –زایشگاهها- ندامتگاهها- را ازاین محل تامین نماید ولی نه تنها حمایت نکرد بلکه با صدور مجوز بی رویه برای احداث نانویی سنتی در شهرها در دوره آزاد سازی نان (سالهای ۸۹ تا ۹۹) ضربه مهلکی برپیکر نان کشور زد به بهانه این که افزایش نانوایی رقابت ایجاد میکند در صورتی که خسارت آمیز بود چون نه تنها تولید نان صنعتی را به هاشیه راند. بلکه نانوایان را وارد بازار رقابت ناسالم و مسابقه پخت ارد سفید نمود وسلامتی مردم را تخریب نمود. .
امار نانوایهای سنتی کشور در زمان تصویب این طرح حدود 70هزار واحد بود ولی سال ۹۹ به مرز 9۰ هزار واحد رسیده است
ماده ۴: وزارت بازرگانی موظف است مقدمات لازم برای عرضه انواع نان بصورت ازاد براساس قیمت تمام شده را فراهم سازد
ماده ۱۰ –وزارت بازرگانی موظف است تمهیدات لازم به منظور بهبود کیفیت ارد از طریق اختلاط[R1] [R2] گندمهای ضغیف وقوی را فراهم سازد
ماده ۱۵ – وزارت بازرگانی موظف است با همکاری سازمان مدیریت وبرنامه ریزی طرحی را برای هدفمند کردن یارانه گندم –ارد –نان وحذف سوبسید تهیه نماید
ماده ۱۶- دولت باید تنوع موجود در ارد یارانه ای را حذف سازد(درسال۱۴۰۰ حدود ۴ نوع ارد در کشور عرضه می شد کیسه ۳۵ تومانی – ۵۰ تومانی- ۱۶۰ تومانی -۵۵۰ تومانی )
ماده ۲۰- وزارت علوم موظف است طرحی را برای برگزاری دوره های اموزش علمی –کاربردی در صنعت ارد ونان طراحی واجرا نماید.
ماده ۲۱- وزارت کار موظف است با همکاری وزارت بازرگانی دوره های اموزش فنی –حرفه ای برای تولید ارد ونان طراحی نماید
ماده ۲۲- صدا وسیما موظف است با همکاری وزارت بازرگانی نسبت به اموزش شیوه های درست خرید ونگهداری نان در خانه به مردم اقدام نماید
ماده 23-وزارت اموزش وپرورش موظف است درکتب درسی واموزشی خود مطالب مربوط به نگهداری ومصرف درست نان را درج نماید
تیرماه ۱۳۸۹ :
فرمان ۹ ماده ای آیت الله خانه رهبر انقلاب در خصوص نان :
۱-تاسیس سازمان واحد برای تصمیم گیری در زمینه نان به نام : سازمان تنظیم بازار نان
۲- نظارت وهدایت بازار گندم –ارد –نان توسط : سازمان تنظیم بازار نان
3- ایجاد اصلاحات در نان متناسب با ذائقه ملی
4- حمایت از تولید نانهای ملی –محلی –سرزمینی
5- خروج از تک محصولی و حمایت از تولید انواع نانهایی که ارزش غذایی وخواص درمانی دارند.
6- بهینه سازی نانهای موجود با الهام از الگوهای موفق ملی
7- تشویق نانوایانی که سطح بهداشت فردی ومحیطی خود را بالا برده اند.
8- تلاس برای تربیت پرسنل جدید و تعلیم نانوایان ماهر در سطح کشور
9- ذخیره سازی گندم برای افزایش کیفیت ان وایجاد امنیت غذایی .
[R1]های
